îìàëú ÷èï áùáú / äøá éäåãä ùáéá
ôúç ãáø
äòÅøåÌú ìîòùéå ùì ÷èï áùáú, âãåìä îàã ááéú äéäåãé, åôòîéí äøáä òåã áèøí îâéò ÷èï ìâéì äáðä ëáø äåà éåãò ëé äøáä ìàåéï éù áùáú: áæä äéåí àñåø ìöééø åàñåø ìöáåò, àñåø ìäãìé÷ åàñåø ìëáåú, àéï ðåñòéí åàéï îðâðéí åëì ëåìå ùì äéåí èáåò áçåúí ùì àéñåøéí.
ùàìä äéà îäï ùåøùéä ùì àåúä çøãú äåøéí ìàëéôúí ùì àéñåøé äùáú òì éìãéäí äøëéí. äàí àëï îåöã÷ú çøãä æå îáçéðä äìëúéú, åùîà éù ìä âí ôï ìà çéåáé îð÷åãú øàåúä ùì ääìëä?
à
áîöååú äùáú áòùøú äãáøåú ðàîø:
"éåí äùáéòé ùáú ìä' à-ìäéê, ìà úòùä ëì îìàëä àúä åáðê åáúê òáãê åàîúê åáäîúê åâøê..." (ùîåú ë', é).
'áðê åáúê' - àì îé îúëååðú äúåøä?
øù"é ôéøù:
"'áðê åáúê' - àìå ÷èðéí. àå àéðå àìà âãåìéí? àîøú ëáø îåæäøéí äí, àìà ìà áà äëúåá àìà ìäæäéø âãåìéí òì ùáéúú ÷èðéí".
ìà ééúëï ùäúåøä îúëååðú ìâãåìéí ùäí áðé îöååä, ùäøé äí ëìåìéï á"àúä". òì ëøçê ëååðú äúåøä ì÷èðéí, àìà ùàéï ä÷á"ä îöååä òìéäí áöåøä éùéøä. åîñúáø ëé äîöååä äéà òì äàá, ùäåà äîåæäø òì ùáéúú áðå åáúå, ëãøê ùäåà îåæäø òì ùáéúú òáãå åáäîúå.
ãáøé øù"é îéåñãéí òì äàîåø áîëéìúà:
"àìå ä÷èðéí àå àìå äâãåìéí, àîøú åäìà ëáø îåæäøéí äí, äà îä úìîåã ìåîø 'àúä åáðê åáúê' - àìå ÷èðéí".
àåìí øù"é äåñéó òì äàîåø áîëéìúà àú äîéìéí - "ìà áà äëúåá àìà ìäæäéø âãåìéí òì ÷èðéí". âãåìéí ðéúï ìäáéï ëì âãåìéí áîùîò åìàå ãåå÷à äàá. àú äáéèåé äæä - "ìäæäéø âãåìéí" - ðèì ëðøàä øù"é îäâîøà áéáîåú (÷éã.):
"'ìà úàëìåí ëé ù÷õ äí' - ìà úàëéìåí, ìäæäéø âãåìéí òì ÷èðéí",
åùí åãàé äàéñåø îëååï ìëì äâãåìéí áéçñ ìëì ä÷èðéí. îòúä úúòåøø ùàìä, äàí éù ëàï îèìä îéåçãú òì äàá, àå àæäøä ëììéú ìâãåìéí òì ùáéúú ä÷èðéí [1].
á
ùðéðå (ùáú ÷ëà.):
"ðëøé ùáà ìëáåú àéï àåîøéí ìå ëáä åàì úëáä îôðé ùàéï ùáéúúå òìéäï, àáì ÷èï ùáà ìëáåú àéï ùåîòéï ìå îôðé ùùáéúúå òìéäï".
ääáçðä áéï îòùä ëéáåé ùì ðëøé ìëéáåéå ùì ÷èï éëåìä ìäéåú æàú: ðëøé àéðå îçìì ùáú áôòåìúå, äëéáåé ëàéìå ðòùä îàìéå, ëàéìå éøãå âùîéí åëéáå àú äàù [2]. ìà ëï îòùä ÷èï; çéìåì ùáú éù áå [3], àìà ùäåà ä÷èï àéðå çééá òì îòùéå, åìëê àðå öøéëéí ìîðåò áòãå ìáì úúçìì äùáú. ìôé æä éôä äåëéçä äâîøà (÷ëà.) îîùðúðå:
"ùîòú îéðä, ÷èï àåëì ðáìåú áéú ãéï îöååéï òìéå ìäôøéùå",
ùëï öã îùåúó áéï ëéáåé ìàëéìú ðáéìåú: áùðé äî÷øéí ðòùéú ôòåìú àéñåø; ëàï ùáú îúçììú åëàï ðáéìä ðàëìú. åëãøê ùòìéðå ìîðòå îçìì ùáú, ëï òìéðå ìäôøéùå îàëéìú ðáéìä.
áøí, ìôé æä ìà îåáðú ãçééúå ùì ø' éåçðï -
"àîø øáé éåçðï: á÷èï äòåùä ìãòú àáéå".
åäøé îîä ðôùê: àí îòùä òáéøä éù ëàï, òìéðå ìîðòä àó àí ìà òùä ìãòú àáéå. îñúáø ùäòùééä òì ãòú àáéå äéà äðåúðú ìîòùä ùí ùì òáéøä àùø òì ëï àéï ùåîòéï ìå. îä äãáø?
â
äùôú àîú úîä òì ùàìú äâîøà î÷èï àåëì ðáéìåú, åäøé ðéúï ìúøõ áôùèåú áãøê æå:
äîùðä îãáøú ááï ÷èï äáà ìëáåú, "ãöøéê äàá ìäôøéùå îçéìåì ùáú, îùåí ãëúéá 'ìà úòùä ëì îìàëä àúä åáðê', ãäééðå ìäæäéø âãåìéí òì ÷èðéí, ëîå ùôéøù øù"é áçåîù" [4], åàéï æä ðåâò ìâáé äôøùú ÷èðéí îàëéìú ðáéìåú, ùàëï àéï îöååéí ìäôøéùí [5].
îñáéø äùôú àîú ùæå àëï úùåáú äâîøà. ëùäéà îùéáä "á÷èï äòåùä ìãòú àáéå", ëååðúä ìåîø ùîãåáø "ááï àöì àáéå åàñåø îùåí ãëúéá 'åáðê' ".
ìôé æä, 'ìãòú àáéå' àéï äëååðä ìøöåï àáéå ãåå÷à, àìà ø÷ ìöéåï äòåáãä ùäàá ðåëç áùòú îòùä, åàæ îåæäø äåà îï äëúåá "åáðê", ìîðåò áòãå îìçìì ùáú [6]. àåìí áøù"é ëàï îôåøù ìà ëê, àìà:
"ìãòú àáéå - á÷èï ùéãò ìäáéï ùëéáåé æä ðåç ìå ìàáéå, åòåùä áùáéìå".
îùîò ùäéãéòä ùäáï éåãò äéà ääåôëú àú äîòùä ìàéñåø, ùàí òåùä äáï ìöåøê àáéå àå àæ àéï ùåîòéï ìå, àáì àí òåùä ìöåøê òöîå, äøé æä ë÷èï àåëì ðáéìåú, ùìäðàúå äåà îúëååï.
åøàä âí áôéøåù äøîá"ï ìëúåá áúåøä ùí:
"'àúä åáðê åáúê' - àìå ä÷èðéí, äæäéøðå áùáú ùìà éòùå äáðéí ä÷èðéí îìàëä ìãòúðå åáøöåððå".
ùðé ãáøéí ðãøùéí ëãé ìàñåø: ùäàá éäéä îéåãò åùéäéä æä îøöåðå ùì äàá. îùîò, àí äáï òåùä îãòúå åìøöåðå ùìå, àéï öåøê ìîðåò áòãå.
ã
àôùø ùðéúï ìãîåú ùáéúú äáï ìùáéúú áäîä. ùäøé ùðéäí áôñå÷ àçã áàå:
"ìà úòùä ëì îìàëä àúä åáðê... åáäîúê".
îä îöéðå áùáéúú áäîúå - îìàëä ùáäîä òåùä ìöøëéä åìäðàúä îåúø, åàéï äáòìéí îöååéí òìéä, ëãøê ùìîãðå:
"îòîéã àãí áäîúå òì âáé òùáéí áùáú" (ùáú ÷ëá.).
îùîò ìà ø÷ äáäîä òöîä øùàéú, àìà àôùø ìå ìáòìéí ìéæåí åìäòîéã àåúä òì âáé òùáéí. åìîãå æàú îï äëúåá áúåøä:
"ìîòï éðåç ùåøê åçîåøê" (ùîåú ë"â, éá).
åãøùå áîëéìúà:
"äåñéó ìê ðééç àçã, ùéäà úåìù îï ä÷ø÷ò åàåëì, àå àéðå àìà éçáùðå áúåê áéúå, àîøú àéï æä ðééç àìà öòø".
ëìåîø, îðåçä øàåéä ìáäîä äéà îðåçä ùúäéä ðåçä ìä, àùø òì ëï îìàëåú ùäéà òåùä ìäðàúä îåúøåú åøàåéåú.
åäðä îòéï ãáø æä îöéðå áéøåùìîé (ôè"æ ä"æ) ìâáé ÷èï:
"åìà ëï úðé øàå àåúå éåöà åîì÷è òùáéí àéï àú æ÷å÷ ìå".
ëìåîø, ëùòåùä äúéðå÷ îìàëä áùáú ìäðàúå àéï öøéê ìîðåò áòãå [7].
åáàîú, áîëéìúà ãøùá"é øàéðå, ëé ëìùåï äàîåøä ìâáé ÷èðéí, àîåøä ìâáé áäîä:
"'áðê åáúê' - éëåì áðå åáúå äâãåìéí ëùäåà àåîø 'àúä' äøé áðå åáúå äâãåìéí àîåøéí, îä úìîåã ìåîø áðê åáúê, àìå áðå åáúå ÷èðéí, ùìà éàîø ìáðå ÷èï [8] äëðñ ìé ëìé æä îï äùå÷... éëåì éçæø àçøéäï ùìà éùáøå çøñéí ùìà éðúæå öøåøåú, úìîåã ìåîø 'àúä' - îä àúä îãòú òöîê îìàëú òöîê, àó äï îãòú òöîï îìàëú òöîï.
'åáäîúê' -...éëåì ìçæø àçøéä ùìà úäéä úåìùú åòå÷øú úìîåã ìåîø 'àúä', îä àúä îãòú òöîê, àó äéà îãòú òöîä îìàëú òöîä".
åàó áøîá"ï áôéøåùå ìúåøä îöéðå ùãéîä àìå äùðééí. áôéøåùå ìôñå÷ å' ëúá:
"'åâøê' - âø úåùá... ìðå éöååä, ùìà éòùä îìàëä ìöøëéðå ë÷èðéí åëáäîä".
äøé ìðå ëîôåøù ùâãø äàéñåø á÷èï ëâãø äàéñåø ááäîä [9] àå àó áâø úåùá. åîëàï, ëãøê ùëùáäîä òåùä ìäðàúä àéï ìîðåò áòãä, ëï äãáø ëùä÷èï (ëùòãééï àéðå áâéì çéðåê) òåùä ìäðàúå, ìðééçà ùìå [10].
[1] îãáøéí ùàåîø øàá"ò áôéøåùå ìôøùú ÷ãåùéí, òåìä ìëàåøä çéãåù âãåì éåúø. äåà ðãøù ìéçñ ùáéï äãáøéí äàîåøéí áëúåá àçã "àéù àîå åàáéå úéøàå åàú ùáúÊúé úùîÊøå àðé ä'
à-ìäéëí" (é"è, â), åøåàä áäí ùìáéí áäúôúçåúå ùì àãí îéùøàì:
"åèòí ìäæëéø äàí ÷åãí äàá, ëé ä ÷èï àéððå îëéø áúçéìä ëé àí àîå åàçø ëê àáéå åàçø ëê ùáú, ëé îöååä ò ì ä÷èï ìùîåø àú äùáú , åàéï ëëä ùàø äîåòãéí, åàçø ëê éëéø à-ìäéå ùùáú áéåí äùáéòé".
ôùèåú ìùåðå îìîãú ëé ä÷èï äåà äîöååä òì ëê. àîðí ôøùðå ùì øàá"ò áòì "éäì àåø" îôøù, ùëååðúå äéà ëé "îöååä òì äàá ùéùîåø ä÷èï äùáú". åðøàéí ãáøéå, ùëï ëê òåìä îãáøé øàá"ò áôéøåùå äàøåê åâí áôéøåùå ä÷öø ìñôø ùîåú:
"ëé îéìú 'àúä' ëåììú ëì îé ùäåà áï îöååä, òì ëï èòí 'áðê åáúê' ä÷èðéí ùáéúúí òìéê åàúä çééá ìùåîøí ùìà éòùå ãáø ùäåà àñåø ìê ìòùåúå" (ôéøåùå äàøåê); "åèòí 'áðê' äåà ä÷èï, åäðä òì ëì éùøàì ìùîåø òì áðå åáéúå ùäí ÷èðéí, åìà éòæáí ùéòùå áùáú îòùä ùäåà àñåø òìéå" (ôéøåùå ä÷öø).
åàôùø ùéù äáãì áéï ãáøéå áàøåê ìãáøéå á÷öø. ìôé äàøåê ðøàä ùæå îöååä òì äàá ìâáé öàöàéå, åàéìå ìôé ä÷öø "òì ëì éùøàì ìùîåø", îòéï 'ìäæäéø âãåìéí òì ÷èðéí'. ðéîä æå òåìä âí îôéøåùå ìôøùú ÷ãåùéí:
"åàîø 'úéøàå' ìùåï øáéí ëé çééáéí äøåàéí ììîãå åìäëøéçå åëï áùîéøú äùáú".
ìâáé ÷áéòúå ùîöååú ä÷èï äéà àê ìâáé ùîéøú äùáú "åàéï ëëä ùàø äîåòãéí", äøé îãáøé äúåñôåú ðùîòú ãòä çåì÷ú. òì äëúåá ìâáé éåí èåá ùì ôñç "ëì îìàëä ìà éÅòùä áäí" (ùîåú é"á, èæ) àåîø øù"é, ëðøàä òì ôé äîëéìúà, "àôéìå òì éãé àçøéí", åúîäå äúåñôåú (ãòú æ÷ðéí): äøé àéñåø àîéøä ìòëå"í àéðå àñåø àìà îãøáðï? åäöéòå äúåñôåú ëé á"àçøéí", äúëååï øù"é ìáï åáú ÷èðéí, ùëáø îöéðå ùàñø äëúåá ùúòùä îìàëä òì éãí, åäåà äëúåá 'áðê åáúê'. å÷à îùîò ìï øù"é ëàï, ùäãáøéí àîåøéí ìà ø÷ áùáú äçîåøä àìà âí áéåí èåá ä÷ì.
[2] øàä ùí áâîøà áñéôåø äîòùä "ðòùä ìå ðñ åéøãå âùîéí åëéáå" - äëéáåé ëùìòöîå àéðå çéìåì ùáú; ëéáåé äðòùä òì éãé áï éùøàì äåà çéìåì. ìòåîú æàú, øàä áîàîøå ùì äøù"é æåéï òì äùáú (áñôøå "ìàåø ääìëä", òî' øéâ-øë).
[3] áøí àéï æä îçååø, ùäøé áùáú îìàëú îçùáú àñøä úåøä, å÷éí ìï ã÷èï àéï ìå îçùáä. åëéöã úçùá îìàëä ùäåà òåùä ìîìàëú àéñåø áùáú? ùàìä æå ùîùä ìáòì "îåöì îàù" (îåáà áàçéòæø ç"â ñé' ôà àåú ëâ) éñåã ìôúøåï úîéää, ìùí îä ãøåùä áùáú àæäøä îéåçãú, äøé áëì àéñåøé úåøä àñåø ìäàëéì ÷èï áéãééí. åäôúøåï: áùáú, ëùòåùä ä÷èï, äøé çñøä äîçùáä áîìàëä. áàä äúåøä åîçãùú ùëùäåà òåùä òì ãòú àáéå, àæ "ãòú åîçùáú àáéå îöøôéðï ìîòùä åäåà ëàéìå òåùä îìàëú îçùáú". ìôé æä àéï ãé áéãéòä àéìîú ùì äàá, àìà îñúáø ùéù öåøê áøöåï îåôâï ùì äàá, øöåï ùéáéò ëååðä åîçùáä.
äàçéòæø òöîå ñáåø ùìöåøê îìàëú ùáú àéï öåøê áîçùáä ôåæéèéáéú, àìà ãé ùìà úäéä èòåú áëååðú äòåùä, ùéúëååï ìàùø äåà òåùä, åëååðä ëæàú éù âí ì÷èï.
[4] äøé îôåøù ùäáéï áãòú øù"é, ëé äçåáä îåèìú òì äàá. åøàä ùí áäîùê äùôú àîú, ùäîñåôø áîñëú éáîåú (÷éã.) îãåáø á÷èðéí ùàéðí öàöàéå, åòìéäí àéï äåà îåæäø. åìòðééï æä øàä áñôø àîøé áéðä, äìëåú ùáú ñé' æ' (îåáà áàçéòæø äð"ì àåú ëä), ùäåëéç ùáëì î÷åí ùòåùä ÷èï òì ãòú âãåì, ùáéúúï îåèìú òì äâãåìéí, åàáéå ìàå ãåå÷à. àåìí äàçéòæø òöîå çìå÷ òìéå, åäåà ñáåø ùø÷ äàá äåà äîöååä.
àôùø äéä ìúìåú áåéëåç æä àú ùàìú äâéøñà áîùðä: äâéøñà äøâéìä äéà "ùáéúúå òìéäï", àáì áëúá éã ôàøîä åáîùáé"ø äâéøñà äéà "ùáéúúå òìéê". 'òìéê' áìùåï éçéã àôùø åîúééçñ ø÷ òì äàá; 'òìéäï' áøáéí - ëì äâãåìéí áîùîò.
åøàä áîùðä áøåøä ìñéîï ùñ"á ñ÷î"ã ìâáé äãéï äòåìä îéáîåú ÷éã., áúéðå÷ äîáéà çôõ îøùåú äøáéí áùáú, ùàí éåãò äúéðå÷ ùäçôõ ùì àáéå îñúîà îúëååï äåà ìäáéà òáåø àáéå "åöøéê ëì àãí ìîçåú áúéðå÷ æä... åäåà äãéï àí äçôõ äåà ùì àãí àçø åäúéðå÷ éåãòå åîëéøå åéáéàðå àìéå". âí äîùðä áøåøä îáéï ùàáéå ìàå ãåå÷à.
[5] ðéúï ìäáéï ù÷èï àåëì ðáéìåú ùåðä îãéï ÷èï äáà ìëáåú áúøúé:
1. ÷èï äáà ìëáåú äåà ãéï ééçåãé ìùáú.
2. æäå ãéï ééçåãé ìâáé äàá áéçñ ìáðå.
[6] ðéúï äéä ìäáéï ùéñåã äãéï äåà çéðåê, åìà áçéðåê ìîöååú øâéì îãåáø ëàï, ùäøé ëáø àîøå ùí äúåñôåú áùáú (ã"ä ù"î) ùîãåáø á÷èï ùìà äâéò ìçéðåê, ùàí äâéò ìçéðåê "ëéååï ùçééá ìçðëå (ìîöååú) ëì ùëï ùöøéê ìäôøéùå ùìà éòùä òáéøä", àìà áçåáä îéåçãú ìîðåò áòãå çéìåì ùáú, ìáì éúøâì áëê. äáðä æå úúàéí ìðåñç äîöåé áãôåñ øàùåï (ðàôåìé øðá - 1492) ìîùðä: "àáì ÷èï... àéï ùåîòéï ìå ùëï øáéúúå òìéäï". ìà ùáéúúå àìà øáéúúå. øáéúúå ðéúï ìäáéï áîùîò âãéìúå, âéãåìå (ëîå áçåìéï îå: "äééðå øáéúééäå", åáúåñôåú ùí: øáéúééäå - âéãåìä). ëìåîø, îôðé ùâéãåìå îåèì òì àáéå åöøéê äåà ìâãìå ëéäåãé ðàîï ùåîø ùáú. àáì òì ëì ôðéí îãåáø ëáø áúéðå÷ ùéù áå "ãòú ìäáéï ùàáéå øåöä áëéáåé æä" (øáðå ôøçéä).
ìâáé äâéì, øàä áñôø çñéãéí ñéîï úúñ"ã (îäãåøú äøá îøâìéåú), òì éìã áï 4 ùðéí ùäéä îçìì ùáú åâòø æ÷ï àçã áàáé äéìã òì ùìà îðò áòãå.
[7] åàëúé éäéä äôøù: ìâáé áäîä îùîò ùéäéä àôùø àó ìéæåí - "îòîéã àãí áäîúå" - ìà ëï ìâáé ÷èï.
[8] îäîëéìúà ëàï îùîò ùø÷ ëùäàá îá÷ù îáðå äøé æä àñåø, ëìåîø äúåøä àåñøú òì äàá ìäùúîù ááðå ìöåøê çéìåì ùáú. àëï ëáø øàéðå ëé ãé áëê ùòùä îãòú åîøöåï äàá ëãé ìàñåø àú äãáø.
[9] äçúí ñåôø áúùåáä (àå"ç ñéîï ô"á) îáçéï áéï ùðé àéñåøéí âáé áäîä áùáú: àéñåø ùáéúú áäîúå, åàéñåø îçîø. àéñåø ùáéúú áäîúå ðìîã îï äëúåá áîùôèéí "ìîòï éðåç ùåøê" åæå îöååú òùä ùúùáåú äáäîä åìà úòùä ùåí îìàëä òáåø áòìéä. àéñåø ðåñó éù - àéñåø îçîø, åäåà ðìîã îï äëúåá áòùøú äãáøåú "ìà úòùä ëì îìàëä àúä... åáäîúê", ùòðééðå îìàëä äðòùéú áùéúåó äàãí åäáäîä. áëúåá æä ðàîø âí áðê åáúê, åìôé æä éù ìåîø ùäàéñåø ìâáé ä÷èðéí äåà ëàéñåø îçîø áäîä, ëãøê ùîçîø æå ôòåìä îùåúôú, ëï äàéñåø áîìàëú ä÷èðéí, àê á÷èðéí ãé ùééòùä äãáø ìãòú äàá. àåìí ëùä÷èï òåùä ìãòú òöîå àéï ëì àéñåø áëê ùàéï ùáéúú ÷èï ëãøê ùéù ùáéúú áäîúå. òì ôé äáçðä æå ëáø àéï öåøê ìäúéø ëùòåùä ìðééçà ùìå, ùëï àéï ëìì àéñåø ëùòåùä ìãòú òöîå.
åøàä áùå"ú äøé"í (àå"ç â) ùëúá àó äåà, ëé äàéñåø òì äàá "ùäàá òöîå îöååä ëùäîìàëä ðòùéú òì éãé ùðéäí åëîå îçîø áùáéúú áäîúå".
àåìí àí æä ëîçîø, öøéê äãáø ìäéåú àñåø ìà ø÷ òì àáé ä÷èï àìà òì ëì âãåì áéùøàì, ëãøê ùàéñåø îçîø àéðå àîåø ãåå÷à ááäîúå ùìå.
[10] àáì øàä áîùðä áøåøä ìñéîï ùñ"á ñ÷î"ã ä÷åáò, ëé:
"àáéå îöååä ìçðëå åìâòåø áå åìäôøéùå ëùøåàäå îçìì ùáú àôéìå ìäðàú òöîå åàôéìå áàéñåøé ãáøé ñåôøéí".
àëï îñúáø ùäåà îãáø ëùä÷èï ëáø äâéò ìçéðåê åìà ÷åãí.